BİLİM TARİHİNDE ADI: İRAN'IN DAHİSİ

Bugün en çok rubaileri ve düşündürücü şiirleri ile bilinen Ömer Hayyam, rubailerinin ötesinde, İslam Tarihinde gelmiş geçmiş İbn-i Sina’dan sonraki en etkili matematikçi ve astronomudur. Ömer Hayyam binom açılımını ilk kullanan bilim insanıdır ve çok iyi bir matematikçidir. Hayyam’ın Öklid teoremi üzerine de çalışmaları olup, Cebir Risalesi adlı kitabında, irrasyonel sayıların da rasyonel sayılar gibi kullanılabileceğini kanıtlayarak matematik dünyasında çığır açmıştır. Ayrıca, bu ispatla birlikte, geometride kullanılan, geniş, dar ve dik açı hipotezleriyle ilgili biçimlere ulaşarak Öklid dışı geometrinin temellerini atan ilk matematikçidir.

 Nişabur’lu olan Hayyam, aynı zamanda medrese eğitimi almış İranlı bir şair ve filozoftur. Bilim tarihinde “İranın Dahisi” olarak ismi geçen Ömer Hayyam, Çadırcı anlamına gelen soy adını baba mesleğinden almıştır. Hayyam, bilgi ve eğitimini ilerletmek için, zamanın ilim merkezleri olan Semerkand, Buhara ve İsfahan şehirlerine çeşitli yolculuklar yaptı.

Semerkanddaki çalışmaları sırasında karşısına çıkan bilinmeyen sayılara “şey” adını verdi. Bu ismi zamanla “x” olarak kullanmaya başladı ve ölümünden yüzyıllar sonra, ilk Hayyam’ın kullandığı bu bilinmeyen anlamında gelen ”x” sembolü evrensel olarak, matematikte bilinmeyen anlamında kullanılmaya başlandı.

Yıldızların konumuna göre mevsimlerin hesaplanması

Hayyam’ın astronomi konusundaki uzmanlığı da biliniyordu. Hayyam’ın astronom yönünü öğrenen Selçuklu Sultanı Melikşah, Hayyam’ı huzuruna çağırtmış ve kendisinden doğru bir Güneş takvimi hazırlamasını istemişti. Bunun üzerine dönemin veziri Nizamülmülk tarafından bir rasathane yaptırıldı. Ömer Hayyam başkanlığında kurulan komisyon, bu rasathanede çalışmalar yaparak, daha önceki takvimleri düzenlemek yerine, mevsimlere tam olarak uyum gösterecek yeni bir takvim üzerinde çalışmaya başladı. Çalışmalar sonunda Ömer Hayyam, Celali Takvim ismi ile tarihe geçen Güneş takvimini yarattı.

Celali Takvim 

Hayyam’ın, evreni anlamak için, geliştirdiği felsefe ve bakış açısı, klasik İslami felsefeden ayrılmaktadır. Hayyam düşüncelerini eşine az rastlanır bir edebi başarı ile 4’lükler halinde ifade etmiş ve bugün bilinen ünlü Rubaileri bu şekilde oluşmuştur.

Hayyam’ın ünü sebebiyle, kendisine mal edilmiş 1000’e yakın rubai olmakla birlikte, Ömer Hayyam’ın yazdığı kesin olarak bilinen rubailerinin sayısı 158’dir. Rubailerinde, Allah, dünya, evren, varoluş, devlet düzeni ve hayata dair hemen her konuya korkusuzca ve yer yer sivri bir üslupla yer vermiştir. Yazım sırasında, bakış açısı hiçbir kültür ya da kurala bağlı kalmaksızın son derece özgün ve bağımsız olmuştur. Ömer Hayyam, kendisinden önceki toplum ve düşünürlerin kabullerini irdelemiş, adeta varoluşu kendi izahı ile yeniden tanımlamıştır. Buradaki, objektif ve özgün yaklaşımı, ölümünden yıllar sonra, kendisine ve eserlerine evrensellik katmıştır ve yaşadığı çağı aşmıştır. Bir rivayete göre, Ömer Hayyam kapağı mücevher kaplı ünlü rubailerinden biri de ünlü Titanik Transatlantik ile tarihin sularına sessizce gömülmüştür.

KURUMSAL İLETİŞİM

O DÂHİ BAKIN KİMMİŞ?

Günümüzde matematik işlemlerimizi ve hayatımızı kolaylaştıran icatlardan biri olan hesap makinesi, adı iyi bilinen bir dahinin eseri. Fransa Kralı 14. Louis'den patent olan bu özel icat kimin dersiniz? Dahi mucit, küçük yaşlarda zekası fark edilen biri. 16 yalında yazdığı teorem, dönemin matematik camiası tarafından "Bu yaşta çocuk bunu yazamaz, babası yazmıştır!" diye,reddedilen bu ünlü dahinin kim olduğunu merak etmiyor musunuz? 


Ünlü matematik üstatların üye olduğu Merssenne Akademisi’ne, henüz 19 yaşındayken kabul gören ve maalesef dönemin sağlık sorunları sebebiyle 39 yaşında hayata gözlerini yuman bu müthiş beyin, ardında kullanmamız için pek çok teorem, bilim eseri ve bir de HESAP MAKİNESİ bıraktı. Bu ünlü dahi kim mi? Karşınızda Üstün zekalı Blaise Pascal!

Babası, kral tarafından vergi toplama görevine atandıktan sonra, hesap yapmakta zorlandığını gören küçük Pascal onun için bir mekanik hesap makinesi yaptığında yalnızca 19 yaşındaydı.

Dahinin icat ettiği hesap makinesi 17. yüzyılda çalışan ilk ve tek mekanik hesap makinesiydi! 19 yaşındayken başladığı hesap makinesi çalışmalarında 50 kadar prototip üreten Pascal, 1645'te makinesini tanıttı. Tanıtımın ardından 20 kadar makine daha üretti. Ve bilin bakalım ardından kral bu icadın korunması adına tarihi sayılabilecek hangi karara imza attı?


Pascal'ın başarısı, Fransa Kralı 14. Louis tarafından da takdir edildi ve bizzat kendisinin imzaladığı belge ile Fransa'da hesap makinesi geliştirme ve üretme hakkı Pascal'a verildi. İlkel bir patent koruması kabul edebileceğimiz bu izin, tarihteki icat koruma yasaları arasında yerini aldı ve ardında pratik ve çok kullanışlı bir cihaz bıraktı.

NOT: Pascal'ın başta matematik olmak üzere, cıvalı barometre ve basınç bilimine özel ilgili vardı. Bilim dünyası Pascal'ın genç dehasına ve eserlerine duyduğu saygı sebebiyle basınç birimine Pascal adını vermiştir.

KURUMSAL İLETİŞİM