Bugün en çok rubaileri ve düşündürücü şiirleri
ile bilinen Ömer Hayyam, rubailerinin ötesinde, İslam Tarihinde gelmiş geçmiş
İbn-i Sina’dan sonraki en etkili matematikçi ve astronomudur. Ömer Hayyam binom
açılımını ilk kullanan bilim insanıdır ve çok iyi bir matematikçidir. Hayyam’ın
Öklid teoremi üzerine de çalışmaları olup, Cebir Risalesi adlı kitabında,
irrasyonel sayıların da rasyonel sayılar gibi kullanılabileceğini kanıtlayarak
matematik dünyasında çığır açmıştır. Ayrıca, bu ispatla birlikte, geometride
kullanılan, geniş, dar ve dik açı hipotezleriyle ilgili biçimlere ulaşarak
Öklid dışı geometrinin temellerini atan ilk matematikçidir.
Nişabur’lu olan Hayyam, aynı zamanda medrese
eğitimi almış İranlı bir şair ve filozoftur. Bilim tarihinde “İranın Dahisi”
olarak ismi geçen Ömer Hayyam, Çadırcı anlamına gelen soy adını baba
mesleğinden almıştır. Hayyam, bilgi ve eğitimini ilerletmek için, zamanın ilim
merkezleri olan Semerkand, Buhara ve İsfahan şehirlerine çeşitli yolculuklar
yaptı.
Semerkanddaki çalışmaları sırasında karşısına
çıkan bilinmeyen sayılara “şey” adını verdi. Bu ismi zamanla “x” olarak
kullanmaya başladı ve ölümünden yüzyıllar sonra, ilk Hayyam’ın kullandığı bu
bilinmeyen anlamında gelen ”x” sembolü evrensel olarak, matematikte bilinmeyen
anlamında kullanılmaya başlandı.
Yıldızların konumuna göre mevsimlerin hesaplanması
Hayyam’ın astronomi konusundaki uzmanlığı da
biliniyordu. Hayyam’ın astronom yönünü öğrenen Selçuklu Sultanı Melikşah,
Hayyam’ı huzuruna çağırtmış ve kendisinden doğru bir Güneş takvimi
hazırlamasını istemişti. Bunun üzerine dönemin veziri Nizamülmülk tarafından
bir rasathane yaptırıldı. Ömer Hayyam başkanlığında kurulan komisyon, bu
rasathanede çalışmalar yaparak, daha önceki takvimleri düzenlemek yerine,
mevsimlere tam olarak uyum gösterecek yeni bir takvim üzerinde çalışmaya
başladı. Çalışmalar sonunda Ömer Hayyam, Celali Takvim ismi ile tarihe geçen
Güneş takvimini yarattı.
Celali Takvim
Hayyam’ın, evreni anlamak için, geliştirdiği
felsefe ve bakış açısı, klasik İslami felsefeden ayrılmaktadır. Hayyam
düşüncelerini eşine az rastlanır bir edebi başarı ile 4’lükler halinde ifade
etmiş ve bugün bilinen ünlü Rubaileri bu şekilde oluşmuştur.
Hayyam’ın ünü sebebiyle, kendisine mal edilmiş
1000’e yakın rubai olmakla birlikte, Ömer Hayyam’ın yazdığı kesin olarak
bilinen rubailerinin sayısı 158’dir. Rubailerinde, Allah, dünya, evren,
varoluş, devlet düzeni ve hayata dair hemen her konuya korkusuzca ve yer yer
sivri bir üslupla yer vermiştir. Yazım sırasında, bakış açısı hiçbir kültür ya
da kurala bağlı kalmaksızın son derece özgün ve bağımsız olmuştur. Ömer Hayyam,
kendisinden önceki toplum ve düşünürlerin kabullerini irdelemiş, adeta varoluşu
kendi izahı ile yeniden tanımlamıştır. Buradaki, objektif ve özgün yaklaşımı,
ölümünden yıllar sonra, kendisine ve eserlerine evrensellik katmıştır ve
yaşadığı çağı aşmıştır. Bir rivayete göre, Ömer Hayyam kapağı mücevher kaplı
ünlü rubailerinden biri de ünlü Titanik Transatlantik ile tarihin sularına
sessizce gömülmüştür.
KURUMSAL İLETİŞİM
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder